Kochani,
Dziś parę słów o pozornie bardzo przyjemnym, ale w praktyce nierzadko problematycznym elemencie: o parole composte, słowach złożonych. Krótko mówiąc, są to słowa zbudowane z dwóch różnych słów i znacie ich na pewno mnóstwo, choćby il pianoforte (fortepian), il portafoglio ( portfel) czy l’aspirapolvere (odkurzacz). Niby wszystko pięknie, ale… co zrobić, kiedy musimy stworzyć liczbę mnogą? Ha, tu sprawa się mocno komplikuje. Postanowiłam zebrać je zatem wszystkie razem i wyodrębnić jakieś reguły, posługując się moim ukochanym słownikiem, mianowicie Il Corriere della Sera. Uzbrójcie się w cierpliwość, bo parole composte to temat dość żmudny, ale za to mam nadzieję rozjaśni Wam zawiłości tych nieszczęsnych słówek. Pronti, via!
- słowo złożone z przymiotnika i rzeczownika (rodzaju żeńskiego lub męskiego): w zasadzie tworzy liczbę mnogą zgodnie z regułami, np. francobollo – francobolli (znaczek), bassorilievo – bassorilievi (płaskorzeźba), altopiano – altopiani (płaskowyż), mezzogiorno – mezzogiorni (południe)
Haha, nie. Są wyjątki: mezzanotte – mezzenotti (północ), mezzobusto – mezzibusti (popiersie), bassofondo – bassifondi (płycizna) i jeszcze parę innych.
2) słowo złożone z dwóch przymiotników tworzy liczbę mnogą w sposób regularny, bez wyjątków: chiaroscuro – chiaroscuri (światłocień), pianoforte – pianoforti, sordomuto – sordomuti (głuchoniemy)
3) słowo złożone z rzeczownika i przymiotnika tworzy liczbę mnogą, zmieniając końcówkę obu części wyrazu, np. acquaforte – acqueforti (akwaforty), cassaforte – casseforti (kasa pancerna), terracotta – terrecotte (terakota). Wyjątkiem jest słowo palcoscenico, które nie wygłupia się i tworzy “zwyczajnie” liczbę mnogą – palcoscenici (scena).
4) słowo złożone z dwóch rzeczowników: tu wyróżniamy dwie sytuacje. Jeśli oba rzeczowniki są tego samego rodzaju, tworzymy liczbę mnogą zgodnie z regułami: arcobaleno – arcobaleni (tęcza), melograno – melograni (granat), madreperla – madreperle (macica perłowa). Jeśli rodzaje są różne, zmieniamy tylko końcówkę pierwszego wyrazu, np. pescespada – pescispada (miecznik). Tych na szczęście nie ma dużo, a te bardziej znane są wyjątkami, jak np. banconota – banconote (banknot) czy ferrovia – ferrovie (kolej żelazna).
5) parole composte z czasownika oraz z rzeczownika liczby mnogiej pozostaje nieodmienne, zmieniamy tylko rodzajnik, np. il guastefeste – i guastefeste (nieproszony gość), lo schiaccianoci – gli schiaccianoci (dziadek do orzechów) oraz wiele z tych zaczynających się na “porta”, np. il portachiavi – i portachiavi (breloczek do kluczy).
6) słowo złożone z czasownika i z rzeczownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego zmienia tylko końcówkę owego rzeczownika: grattacapo – grattacapi (zmartwienie), segnalibro – segnalibri (zakładka do książki), passatempo – passatempi (hobby). Uwaga: reguła ta dotyczy także słów zbudowanych na słowie “mano”, choć te są rodzaju żeńskiego: asciugamano – asciugamani (ręcznik), baciamano – baciamani (pocałunek w rękę)
7) słowo złożone z czasownika i z rzeczownika liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego zwykle pozostaje nieodmienne, zmieniamy tylko rodzajnik: il portacenere – i portacenere (popielniczka), lo spazzaneve – gli spazzaneve (pług śnieżny), lo scioglilingua – gli scioglilingua (łamaniec językowy)
8) słowa złożone z dwóch czasowników pozostają nieodmienne, np. il dormiveglia – i dormiveglia (półsen), il parapiglia – i parapiglia (zamieszki, tumult). il fuggifuggi – i fuggifuggi (ucieczka w panice).
9) słowa złożone z przyimków lub przysłówków i rzeczownika mają dwa sposoby formowania liczby mnogiej i wymagają nieco uwagi. Jeśli rodzaj słowa jest taki sam jak rodzaj rzeczownika, z którego się składa, odmieniamy tylko końcówkę owego rzeczownika: il sottoaceto – i sottaceti (marynata), il soprammobile – i soprammobili (ozdóbka), il surgelato – i surgelati (mrożonka). Jeśli natomiast rodzaj słowa jest odmienny od rodzaju rzeczownika, parola composta pozostaje nieodmienna: il sottoscala – i sottoscala (komórka pod schodami), il sottobottiglia – i sottobottiglia (podkładka pod butelkę).
10) ostatnia już kategoria to parole composte ze słówka capo i rzeczownika. Tu wyróżniamy dwie kategorie. Pierwsza to sytuacja, kiedy to właśnie słowo capo jest ważniejsze. Ponieważ trudno nam orzec, kiedy do takiej sytuacji dochodzi, zapamiętajmy po prostu: capostazione – capistazione (zawiadowca), capoclasse – capiclasse (przewodniczący klasy) czy caporeparto – capireparto (ordynator). Natomiast w sytuacji, kiedy to drugi element jest ważniejszy, odmieniamy ów drugi element: capocuoco – capocuochi (szef kuchni). capoluogo – capoluoghi (stolica regionu). Prawdę mówiąc, sama nie do końca tę regułę rozumiem, no ale wierzę słownikowi na słowo, bo co innego mi pozostaje.
Uff! Tyle reguł, tyle wyjątków! Jak to spamiętać? Przede wszystkim zauważmy, że tych słów złożonych znowu tak strasznie często nie używamy. Poza tym, jeśli już jakieś używamy, to najlepiej tworzyć liczbę mnogą po prostu na oko czy raczej na słuch: co nam brzmi, co nie brzmi. Zawsze warto też odrobinę poćwiczyć, zaglądając na przykład do zakładki Materiały do nauki włoskiego, gdzie znajdziecie piękny, osobiście przeze mnie przygotowany zestaw ćwiczeń z kluczem, zatytułowany po prostu ” parole composte “. Miłej zabawy!
