Verità per Giulio Regeni

Być może ktoś z Was, będąc ostatnimi czasy we Włoszech, zwrócił uwagę na wielkie żółte plakaty z napisem „Verità per Giulio Regeni”, wywieszone na urzędach, szkołach, bibliotekach i innych budynkach użyteczności publicznej. Może ktoś z Was zadał sobie pytanie „co się za tym kryje?”. Kryje się za tym okropna historia, tragedia młodego mężczyzny, tragedia łamania praw człowieka (violazione dei diritti umani), tragedia niszczenia demokracji w krajach arabskich.

Giulio Regeni był moim równolatkiem, urodził się  1988 roku w Fiumicello w prowincji Udine, rzut beretem od Pordenone, w którym spędziłam ostatnio trzy tygodnie na stypendium. W Pordenone i w ogóle we Friuli Venezia Giulia ten temat nadal jest bardzo gorący  i bardzo bolesny, moje opiekunki stażu opowiadały mi tę wstrząsającą historię ze łzami w oczach: znały dobrze Giulia, młodego inteligentnego naukowca, który pojawiał się często w Istituto Regionale degli Studi Europei (instytucja ta była organizatorem mojego stażu). Regeni jako nastolatek uczył się w Stanach, na studia zaś wyjechał do Cambridge, pracował krótko dla ONZ, a później postanowił napisać doktorat na temat działalności związków zawodowych (sindacati) w Egipcie. Był bardzo zdolny, zafascynowany tematyką krajów arabskich i arabskiej wiosny: w 2015 roku udał się do Egiptu i zamieszkał w Kairze, by tam kontynuować swoje badania za pomocą metody obserwacji uczestniczącej, czyli po prostu oglądając na własne oczy, jak działają związki zawodowe. Skupił się szczególnie na działalności sprzedawców ulicznych (venditori di strada), poznał wielu z nich, uczestniczył w ich zebraniach, dokumentował wszystko to, co widział i słyszał. Dodajmy, że w Egipcie działalność związków zawodowych jest mocno utrudniona i spotyka się z ostrym sprzeciwem rządu.

25 stycznia 2016 roku, w rocznicę Dnia Gniewu (protestów, które doprowadziły do upadku reżimu Mubaraka) Giulio wyszedł z domu. Miał udać się na urodziny kolegi, ale nigdy tam nie dotarł. Po prostu rozpłynął się w powietrzu. Jego przyjaciele zgłosili zaginięcie.

3 lutego przypadkowy kierowca znalazł ciało Giulia w rowie przy autostradzie Kair – Aleksandria. Zwłoki były potwornie okaleczone (mutilato): opis zrobiony na podstawie autopsji robi straszne wrażenie. Ciało nosiło ślady okrutnego bicia (pestaggio), masę siniaków (lividi) pochodzących od uderzeń pięścią (pugno), kopniaków (calci) i uderzeń kijem, doliczono się ponad dwudziestu złamań kości (fratture ossee), w tym sześciu złamanych żeber, połamanych palców u rąk i nóg, obojczyka; wreszcie kilkanaście uderzeń nożem. Co więcej, na plecach znaleziono ślady wyglądające tak, jakby ktoś chciał wyryć w ciele Giulia jakiś napis: jest to stała metoda tortur, stosowana przez egipską policję.

Okrucieństwo tej zbrodni i potworne tortury, jakie zadano chłopakowi przed śmiercią, wywołały ogromny skandal. Władze egipskie po wykonaniu autopsji orzekły, że Giulio był ofiarą… wypadku samochodowego. Ponowna autopsja, autorstwa włoskich lekarzy, natychmiast podważyła tę hipotezę: nie było żadnych wątpliwości, że Giulio został poddany nieludzkim torturom i zamordowany. Pytanie brzmiało: dlaczego?

Prokuratura w Kairze, skompromitowana już poprzez zafałszowany wynik autopsji, popełniała dalsze błędy (celowe oczywiście): nie zarekwirowała odpowiednio wcześnie nagrań z monitoringu, utrudniała ekipie śledczych z Włoch kontakt ze świadkami (testimoni), wreszcie stwierdziła, że Giulio był ofiarą spisku (cospirazione). Pojawił się nowy „świadek”, który stwierdził,  że zabójstwo miało na celu popsucie kontaktów handlowych między Włochami i Egiptem i zostało wymierzone w obecny egipski rząd. Teza ta została błyskawicznie obalona – morderstwo Giulia odbiło się szerokim echem w mediach włoskich i brytyjskich, wielu dziennikarzy prowadziło własne śledztwa i zarówno oni, jak i policjanci włoscy szybko odkryli niezgodności w zeznaniach owego świadka. Wtedy rząd Egiptu oświadczył, że zabójcami są członkowie organizacji przestępczej specjalizującej się w porwaniach cudzoziemców dla okupu, aresztował cztery osoby i na dowód ich winy pokazał dokumenty Giulia, rzekomo odnalezione u aresztowanych. Bardzo szybko jednak okazało się, że domniemani zbrodniarze nie mogą być winni, gdyż w chwili morderstwa znajdowali się w zupełnie innej części Egiptu. Skąd zatem policja egipska miała dokumenty ofiary?

Jak już wspomniałam, w sprawę bardzo zaangażowali się dziennikarze włoscy i brytyjscy. Żurnaliści z La Repubblica forsowali teorię, jakoby w zabójstwo Giulia zamieszani byli przedstawiciele egipskiego reżimu (regime): pod naciskiem rządu włoskiego i prasy Egipcjanie wyznali, że poddali Giulia krótkiemu śledztwu, ale nie rozpoznali żadnej działalności antyrządowej i zarzucili śledztwo. Teorię La Repubblica poparł natomiast dziennikarz Guardiana, Alexander Stille, który prowadził własne śledztwo i opublikował całą serię artykułów poświęconych Regeniemu. Jego zdaniem, Giulio podejrzewany był albo o szpiegostwo (spionaggio) albo o podżeganie w gronie związkowców do działalności antyrządowej (a być może o obie kwestie). W chwili obecnej praktycznie nie ma wątpliwości, że Giulia zamordowali przedstawiciele służb bezpieczeństwa (servizi di sicurezza) i policji, choć ze strony Egiptu nie doszło do żadnego przyznania się do winy, a oficjalnie wciąż prowadzone jest w tej sprawie śledztwo. Alexander Stille nazwał tę zbrodnię rezultatem „paranoi, w jaką wpadł Egipt po wybraniu na prezydenta Abdela Fattaha al Sisi” i jednym z najtragiczniejszych ogniw łańcucha przypadków łamania praw człowieka w Egipcie.

W wyniku zabójstwa Giulia i wpadek egipskiego rządu wybuchły liczne napięcia między Włochami i Egiptem. W sprawę zaangażował się także Parlament Europejski i Amnesty Internazional. Istituto Regionale degli Studi Europei na znak szacunku dla Giulia nie przyjął w tym roku na stypendium żadnego studenta z Egiptu.

Czy kiedykolwiek odkryta zostanie cała prawda o Giulio Regenim, a sprawcy zostaną ukarani? Wątpię. Ale mam nadzieję, że przynajmniej nigdy nie zostanie zapomniany ten inteligentny młody człowiek, wybitny badacz (ricercatore), którego życie zakończyło się tak okrutnie i tak bezsensownie.

Źródło 1

Źródło 2

Glossario:

violazione dei diritti umani – łamanie praw człowieka	Sindacati – związki zawodowe	venditori di strada – sprzedawcy uliczni
Mutilato – okaleczony	Pestaggio – pobicie	Lividi – siniaki
Pugno – pięść, uderzenie pięścią	Calcio – kopniak	Frattura ossea – złamanie kości
Testimone – świadek	Cospirazione – spisek	Spionaggio – szpiegostwo
Regime – reżim	servizi di sicurezza – służby bezpieczeństwa	Ricercatore – badacz, naukowiec